Historia szybu solnego na Bukowej Górze (Paweł Zięba) |
08.12.2011. | |
Bukowa Góra położona jest w pobliżu wsi Rączki i wznosi się na wysokości 334 m n.p.m. Zbudowana jest ze wapieni muszlowych pochodzących z okresu jurajskiego. Na górze znajduje się rezerwat przyrody założony już w roku 1959. Natomiast od roku 1988 Buczyna jest częścią Przedborskiego Parku Krajobrazowego.
Ochroną objęto tam drzewostan pochodzenia naturalnego, na który składają się w przeważającej części buki. Niektóre z nich mają ponad 200 lat. Rosną tam także klony, jawory, dęby czy graby. Od strony południowego zbocza tuż na granicy z rezerwatem Murawy Dobromierskie nie brak jest też sosen, których wiek dochodzi do 90 lat a obwody pni mają od 2,5 do 3,5 metra.W cieniu wielkich drzew rosną kaliny, głogi, leszczyna oraz wiele innych gatównków roślin składających się na podszycie. W najniższej partii lasu napotkać można wiele chronionych gatunków roślin m.in. storczyki, buławika czerwonego, żłobika koralowego. Zbocza góry jak i pnie drzew malownczo porastają pnącza bluszczu. Taki a nie inny skład świata roślinnego sprawia, że Buczyna jesienią tonie w przecudownych barwach liści, które przybierają całą gamę odcieni czerwieni i złota. Uzupełnieniem świata przyrody są zwierzęta, szczególnie ptaki, których około 40 gatunków odbywa tam lęgi (w tym kruki). Ale nie brak też i dużych ssaków: saren, lisów czy dzików.
„MaÅ‚y Antek czÄ™sto pasaÅ‚ krowy na północnych stokach Bukowej Góry. LubiÅ‚ tutaj przychodzić, gdyż uwielbiaÅ‚ patrzeć na pofalowany krajobraz okolic Policzka i Przedborza. DookoÅ‚a wszechobecna przyroda, spokój i cisza. „To dla mnie raj” - wzdychaÅ‚ sam do siebie Antek. Pewnego dnia zauważyÅ‚, że krowy czÄ™sto pochylajÄ… siÄ™ i liżą goÅ‚Ä… skaÅ‚Ä™. WzbudziÅ‚o to w Antku ciekawość. ZastanawiaÅ‚ siÄ™, dlaczego zwierzÄ™ta tak dziwnie siÄ™ zachowujÄ…. PostanowiÅ‚ podejść do skaÅ‚y. DÅ‚ugo siÄ™ jej przyglÄ…daÅ‚ i w koÅ„cu sam jÄ… polizaÅ‚. OkazaÅ‚o siÄ™, że skaÅ‚ka ma lekko sÅ‚ony smak. „OdkryÅ‚em sól!!” - krzyknÄ…Å‚ z radoÅ›ci chÅ‚opak. ParÄ™ miesiÄ™cy później pojawiÅ‚a siÄ™ na północnych stokach specjalna królewska komisja, majÄ…ca za zadanie zbadać znalezisko Antka. Wywiercono wtedy kilka szybów na kilka metrów gÅ‚Ä™bokich szpecÄ…c przy okazji przepiÄ™kny krajobraz Bukowej Góry. Antkowi zrobiÅ‚o siÄ™ żal starych buków, które byÅ‚y wycinane przez robotników. ZdaÅ‚ sobie sprawÄ™ że sam przyczyniÅ‚ siÄ™ do tego stanu rzeczy. Gdyby nie odkryÅ‚ soli kilka miesiÄ™cy wczeÅ›niej pasÄ…c krowy, Buczyna byÅ‚aby nadal piÄ™knÄ… górÄ…. PostanowiÅ‚ naprawić popeÅ‚niony nieumyÅ›lnie bÅ‚Ä…d. Pewnej nocy pokradÅ‚ siÄ™ do szybu i wrzuciÅ‚ w jego otchÅ‚aÅ„ martwego koguta. Rano, gdy robotnicy weszli do szybu znaleźli ptaka. Bardzo siÄ™ wystraszyli, bo wiedzieli że kogut przynosi pecha i zsyÅ‚a nieczyste moce rodem z piekÅ‚a. Po kilku godzinach szyb pozostaÅ‚ opuszczony przez ekipÄ™ górniczÄ…. Po kilku latach las szczelnie ukryÅ‚ szyb solny, który już w poÅ‚owie zasypany istnieje do dnia dzisiejszego. PatrzÄ…c z jego gÅ‚Ä™binÄ™ warto wypowiedzieć marzenie, prawdopodobnie siÄ™ speÅ‚ni.” Jak w każdej legendzie, tak i w tej jest ziarno prawdy.
Po pierwszym rozbiorze Polski, jaki nastÄ…piÅ‚ w roku 1772 kopalnie soli w Wieliczce i Bochni znalazÅ‚y siÄ™ w granicach monarchi austro – wÄ™gierskiej a soliny kujawskie w rÄ™kach pruskich. ByÅ‚a to olbrzymia strata finasowa i gospodarcza dla skarbu polskiego królestwa. Nie dość bowiem, że paÅ„stwo straciÅ‚o źródÅ‚o, które zasilaÅ‚o budżet potężnym strumieniem pieniÄ™dzy pochodzÄ…cych ze sprzedaży soli to jeszcze Polska byÅ‚a zmuszona kupować sól od swoich zaborczych sÄ…siadów. ZresztÄ… nie tylko sól. Austryjacy zajmujÄ…c wiÄ™kszÄ… część MaÅ‚opolski wchÅ‚oneli wraz z niÄ… tereny na których wydobywano też inne cenne surowce takie jak srebro, cyna czy ołów. W zwiÄ…zku z takÄ… stratÄ…, król StanisÅ‚aw August Poniatowski 10 kwietnia 1782 roku powoÅ‚aÅ‚ do życia KomisjÄ™ KruszcowÄ…. Jej zadanem miaÅ‚o być poszukiwanie rud metali, soli oraz wÄ™gla kamiennego. Rzec by można, że byÅ‚a to pierwsza w kraju paÅ„stwowa sÅ‚użba górniczo-geologiczna. To wÅ‚aÅ›nie z jej powstaniem ma zwiÄ…zek poszukiwanie soli na Bukowej Górze. W tym celu powoÅ‚ano też KompaniÄ™ PatriotycznÄ… na czele której stanÄ…Å‚ kanclerz wielki koronny i wÅ‚aÅ›ciciel dóbr w KoÅ„skich Jacek MaÅ‚achowski (1737-1821). W skÅ‚ad Kompanii wchodziÅ‚o 32 akcjonariuszy. WÅ›ród nich byÅ‚ król StanisÅ‚aw August Poniatowski, który byÅ‚ wÅ‚aÅ›cicielem pierwszej akcji spółki. Akcji byÅ‚o 40 a wÅ›ród udzialowców byli m.in.: bracia Jacka MaÅ‚achowskiego – Antoni i Jan, PaweÅ‚ Popiel – kasztelan sandomierski i maÅ‚ogojski, Andrzej Dobiecki – chorąży chÄ™ciÅ„ski i podkomorzy sandomierski, PaweÅ‚ Biernacki – chorąży piotrkowski jak również wÅ‚aÅ›ciciel RÄ…czek Jan Kanty Karwosiecki, Å‚owczy chÄ™ciÅ„ski, który nabyÅ‚ RÄ…czki wraz z WymysÅ‚owem w roku 1781. Poszukiwania soli rozpoczęły siÄ™ w dobrach Karwosieckiego w pierwszej poÅ‚owie 1782 roku. ZajmowaÅ‚ siÄ™ nimi, Å»yd, Jakub z Przytyka. Tak naprawdÄ™ urodziÅ‚ siÄ™ w Baranowie nad rzekÄ… Wieprz, jednak w historii zapisaÅ‚ siÄ™ jako czÅ‚onek gminy żydowskiej z Przytyka poÅ‚ożonego niedaleko Radomia. ByÅ‚ on geologiem samoukiem, którego zatrudniÅ‚a Komisja Kruszczowa. O jego udziale w pracach poszukiwawczych znajdujemy dowody w liÅ›cie z dnia 29 lipca 1782 r., jaki wystawiÅ‚ Jacek MaÅ‚achowski, w którym pisaÅ‚: „DajÄ™ te na piÅ›mie zaÅ›wiadczenie niewiernemu Jakubowi Izraelowiczowi, jako on, bÄ™dÄ…c zalecony do naprowadzenia górników ku szukaniu soli, jest teraz do Warszawy na danie dokÅ‚adnego raportu Komisji JKMci Kruszcowej powoÅ‚any a stamtÄ…d dalsze do kontynuowania lub zaniechania roboty tej bÄ™dzie mieć na piÅ›mie dyspozycje.” Z listu tego wynika, że Jakub byÅ‚ wezwany do Warszawy celem stawienia siÄ™ przed KomisjÄ… i zÅ‚ożenia raportu na temat prac poszukiwawczych. Na podstawie raportu miaÅ‚y zapaść decyzje, co do dalszych dziaÅ‚aÅ„ zwiÄ…zanych z poszukiwaniami. O Jakubie i górnikach przybyÅ‚ych celem poszukiwania soli pisaÅ‚ do Komisji Kruszcowej Jan Krawosiecki: „Jakob Izraelowicz, oddawca listu z górnikami w RÄ…czkach, wiosce mojej, upatrujÄ…c prawdopodobieÅ„stwo znajdowania siÄ™ soli, rozpoczÄ…Å‚ szukania onej. Popierać i utrzymywać tÄ™ fabrykÄ™, poznawać jej pewność nie jest w rzeczy mojej, to przeto donieść przedsiÄ™wzioÅ‚em prosić, aby z doÅ›wiadczeniem wiÄ™kszym od PrzeÅ›wietnej Komisji Kruszcowej byÅ‚ kto zesÅ‚any rozpoznać miejsca, które i o granice ode mnie majÄ… podobieÅ„stwa, oraz utrzymywać i popierać tęż fabrykÄ™.” List ten nosi datÄ™ 10 sierpnia 1782 roku. O Jakubie Izraelowiczu tak wypowiedziaÅ‚ siÄ™ na sejmie w roku 1791, kasztelan Å‚ukowski Jacek GoÅ‚Ä…bek-Jezierski: „wodÄ™ sÅ‚onÄ… w Wilczkowicach jako i w Busku, tudzież kopalniÄ… w RÄ…czkach wynalazÅ‚ Å»yd ubogi, ale przemyÅ›lny.” Z zapisów posiedzeÅ„ Komisji Kruszczowej z dnia 27 październia 1782 dowiadujemy siÄ™, że na prace górnicze w RÄ…czkach zostaÅ‚y przekazane pieniÄ…dze zasilajÄ…ce poszukiwania miedzi w Miedzianej Górze pod Kielcami. Poszukiwania zresztÄ… nie byÅ‚y prowadzone tylko na terenie Bukowej Góry. Zapis z 27 wrzeÅ›nia 1782 roku zdradza nam kolejne miejsce poszukiwaÅ„, jakimi byÅ‚y Góre Suche poÅ‚ożone niedaleko RÄ…czek. W lutym 1785 roku Jan Krawosiecki wystÄ…piÅ‚ do króla z pismem, w którym wyraża wolÄ™ dalszego poszukiwania soli na swoim terenie. StanisÅ‚aw August przychyla siÄ™ do jego proÅ›by, rezygnujÄ…c jednoczeÅ›nie z dochodzenia zwrotu kosztów, jakie do tej pory wyÅ‚ożono na kopalniÄ™ w RÄ…czkach. Natomiast na posiedzeniu Komisji Kruszcowej z dnia 4 lutego 1785 roku odnotowano,że prace przy szybie w RÄ…czkach sÄ… od dÅ‚uższego czasu zaprzestane. GÅ‚Ä™bokoÅ›c wykopu okreÅ›lono na 140 Å‚okci, czyli ok. 24 metrów. Poszukiwania soli na Bukowej Górze nie przyniosÅ‚y oczekiwanych rezultatów. W Å›wietle współczesnych badaÅ„ geologicznych, jakie przeprowadzono w roku 1996 wiemy, iż można z caÅ‚Ä… stanowczoÅ›ciÄ… wykluczyć obecnoÅ›c soli kamiennej w utworach skalnych z których zbudowana jest Bukowa Góra. Jako ciekawostkÄ™ przyrodniczÄ… można przytoczyć fakt, że pod jarem, w którym znajduje siÄ™ pozostaÅ‚ość po szybie solnym, pÅ‚ynie podziemny ciek wodny. Jest on poczÄ…tkiem srtumienia, który wypÅ‚ywa kilkaset metrów dalej. StrumieÅ„ ten zasilajÄ… wody deszczowe, które spÅ‚ywajÄ… ze zboczy gÅ‚Ä™bokiego jaru i gromadzÄ… siÄ™ pod ziemiÄ…. Jest to przykÅ‚ad wystÄ™powania na terenie Przedborskiego Parku Krajobrazowego zjawiska krasowego.
Paweł Zięba - członek Towarzystwa Miłośników Przedborza Fotografie: archiwum Autora
|
« poprzedni artyku³ | nastêpny artyku³ » |
---|